Ongewenst gedrag

Inleiding
Ongewenst gedrag komt overal voor waar mensen met of voor elkaar werken. Er is sprake van ongewenst gedrag als medewerkers last hebben van pesten, agressie of intimidatie, seksuele intimidatie of discriminatie. Ongeveer één op de vier medewerkers heeft jaarlijks last van een van de vormen van ongewenst gedrag. Ongewenst gedrag kan veroorzaakt worden door collega’s, leidinggevenden, opdrachtgevers, klanten, bezoekers of patiënten/bewoners. Ongewenst gedrag door collega’s en leidinggevenden is een van de belangrijkste redenen voor verzuim. Autonomie en sociale steun zijn belangrijke buffers. In de contractcateringbranche is de trend zichtbaar dat de taakeisen toenemen en de autonomie en keuzevrijheid afnemen.

Hoe kijkt de inspectie SZW?
De inspectie SZW maakt onderscheid tussen:
– intern ongewenst gedrag (collega’s en leidinggevenden) en
– ongewenst gedrag van derden (klanten, bezoekers, bewoners etc.).
Medewerkers in de catering werken vaak langdurig bij andere bedrijven, waardoor intern en extern door elkaar loopt.
Bij intern ongewenst gedrag gaat de inspectie ervanuit dat er altijd een risico is op ongewenst gedrag, omdat er interacties zijn tussen mensen.
Bij extern ongewenst gedrag verwacht de inspectie dat voor de beoordeling van het risico nader gekeken wordt hoe de situatie is. Is er contact met derden, bij welke momenten en taken kan ongewenst gedrag met name voorkomen, hoe ziet de werkplek eruit, wat voor voorzieningen zijn er? Bekijk daarom per locatie hoe de situatie is. Deze catalogus geeft daar handvatten voor.

Definities
De volgende definities komend uit de Arbowet zijn van toepassing.

• Agressie (waaronder intimidatie): Situaties waarbij een werknemer lichamelijk of geestelijk wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen. Voorbeelden van agressief gedrag: bedreigen, schelden, slaan en schoppen.
• Pesten: Negatief regelmatig terugkerend gedrag gericht op steeds dezelfde persoon of groep van personen. Waarbij die persoon of groep het gevoel heeft zich niet goed te kunnen verweren. Voorbeelden van pesten: iemand uitsluiten, werken onmogelijk of onaangenaam maken, bespotten, roddelen, geruchten verspreiden, vernederen, kleineren of steeds grapjes over iemand maken.
• Discriminatie: iemand onterecht anders benaderen of behandelen. Er zijn 12 gronden van discriminatie: afkomst, geslacht, seksuele geaardheid, leeftijd, handicap of chronische aandoening, politieke gezindheid, arbeidsrelatie (fulltime of parttime), arbeidscontract (vast of tijdelijk), burgerlijke staat, nationaliteit, godsdienst of levensbeschouwing.
Voorbeelden van discriminatie: discriminatie uit zich vaak in pesten, uitsluiten, intimideren of ongelijke behandeling.
• Seksuele intimidatie: seksuele aandacht die als ongewenst wordt ervaren. Hierbij gaat het om elke vorm van seksuele toenadering in woord, gebaar of geschreven tekst. Het slachtoffer bepaalt of een grens is overschreden. Ofwel is er sprake van seksuele intimidatie of niet. Voorbeelden van seksuele intimidatie: suggestieve opmerkingen, seksueel getinte opmerkingen, ongevraagd sturen foto’s of teksten, seksuele gebaren, ongewenste aanrakingen, aanranding en verkrachting.

Ongewenst gedrag kan een groot stress-effect hebben voor het slachtoffer en tast de waardigheid aan. Slachtoffers kunnen in een sociaal isolement komen, hun zelfvertrouwen verliezen, zich voortdurend gespannen voelen, zich minder tevreden en betrokken voelen en ziek worden.
In deze arbocatalogus vindt u meer informatie over ongewenst gedrag en vooral wat u eraan moet en kan doen in uw bedrijf.

Hoe vaak komt ongewenst gedrag voor?
De contractcatering valt in de Nederlandse Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) onder de bedrijfstak horeca, catering, sport en recreatie. Uit de Nederlandse Enquête Arbeidsomstandigheden van 2018 komt naar voren hoe vaak medewerkers in die sector aangeven afgelopen jaar ten minste een keer last te hebben gehad van ongewenst gedrag. In de derde kolom staan de gemiddelden van heel werkend Nederland.

Vorm van ongewenst gedrag Horeca/Catering/
Sport & Recreatie Nederland
Extern ongewenst gedrag 26,5% 23,0%
Intern ongewenst gedrag 15,9% 15,6%
Ongewenste seksuele aandacht van klanten 10,3% 5,3%
Ongewenste seksuele aandacht van leidinggevenden 4,4% 2,2%
Intimidatie door klanten 20,6% 18,7%
Intimidatie door leidinggevenden of collega’s 8,8% 10,7%
Lichamelijk geweld door klanten 3,0% 5,9%
Lichamelijk geweld door leidinggevenden of collega’s 1,3% 0,6%
Pesten door klanten 7,7% 5,8%
Pesten door leidinggevenden of collega’s 7,5% 8,0%
Discriminatie 12 maanden voorafgaand aan onderzoek 7,3% 5,6%

Gevolgen van ongewenst gedrag
Ongewenst gedrag op het werk kan tot persoonlijk leed, meer fouten en ongevallen, verloop en uitval van medewerkers leiden. Medewerkers die gepest worden hebben vaak burn-out klachten (37%) en zijn driemaal vaker dan gemiddeld ziek (13% versus 4%). Daarmee staat gepest worden op de derde plaats van meest belastende werkomstandigheden die tot verzuim leiden. Medewerkers die intern ongewenst gedrag (intimidatie, discriminatie, pesten) ervaren door collega’s of leidinggevenden zijn bovendien vaker betrokken bij een arbeidsongeval dan collega’s die dit niet ervaren (3,3% versus 1%) .

Wat zegt de Arbowet?
De Arbowet artikel 3.2 zegt dat iedere werkgever beleid moet hebben om psychosociale arbeidsbelasting (PSA) te voorkomen en waar dat niet mogelijk is te beperken en te zorgen voor voorlichting en onderricht.
PSA is het verzamelbegrip voor de factoren die tot stress kunnen leiden. Dat wil zeggen het verzamelbegrip voor ongezonde werkdruk en ongewenst gedrag (pesten, agressie en geweld, discriminatie en seksuele intimidatie). Deze catalogus gaat alleen over ongewenst gedrag.
In het arbobesluit artikel 2.15 staat dat als medewerkers worden of kunnen worden blootgesteld aan ongewenst gedrag, de risico’s worden beoordeeld in de risico inventarisatie en evaluatie. Er worden in het plan van aanpak maatregelen vastgesteld en uitgevoerd om die risico’s te voorkomen en indien dat niet mogelijk is te verminderen.
Tevens staat in artikel 2.15 van het arbobesluit dat aan medewerkers die een risico lopen op ongewenst gedrag voorlichting en onderricht wordt gegeven over de risico’s en de maatregelen die zijn genomen om die risico’s te voorkomen en als dat niet mogelijk is te verminderen.

Stress door ongewenst gedrag
Te veel of te lang stress in het werk is ongezond. Ongeveer 30% van het werkgebonden verzuim komt door stress. Daarnaast kunnen de gevolgen van werkstress zijn:

• lagere motivatie en betrokkenheid medewerkers;
• meer fouten en ongevallen;
• lagere kwaliteit en productiviteit;
• grotere kans op fysieke klachten en diverse aandoeningen;
• meer vermoeidheid en grotere kans op verzuim en burn-out.

Doelgroepen
De primaire doelgroep van deze catalogus zijn de professionals in de bedrijven die zich met ongewenst gedrag bezighouden. Dat zijn HR-medewerkers, Arbo professionals, vertrouwenspersonen en de ondernemingsraad. Medewerkers, leidinggevenden en directieleden vormen de secundaire doelgroep. Zij zullen naar verwachting eerst de professional in het bedrijf benaderen en via deze weg bij de informatie van de arbocatalogus komen.
Ofwel, deze catalogusteksten zijn geschreven voor de professionals, waarbij sociale partners voor ogen hebben dat de professionals in de bedrijven deze gaan lezen en verder het bedrijf in brengen via procedures, beleid, voorlichting, opleiding en brochures.

Betrek de OR!
Heeft uw organisatie een ondernemingsraad of personeels¬vertegenwoordiging? Betrek deze dan bij het opstellen van afspraken over ongewenst gedrag. De OR heeft instemming bij het opstellen, aanpassen of intrekken van regelingen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Concreet kunt u in dit kader denken aan:

• de visie en het beleid over ongewenst gedrag;
• het plan van aanpak volgend uit de RI&E;
• de procedure over melding en registratie;
• afspraken over voorlichting en training voor medewerkers en leidinggevenden;
• gedragsregels;
• aanstellen vertrouwenspersoon;
• procedure aanpak daders.